Landbouw is géén industrie
Waar landbouw desondanks als ‘industrie’ wordt bedreven… wordt voorbij gegaan aan wat de landbouw zélf vergt (en aan wat het echte boerenverstand zegt): zorg voor bodem, plant en dier; eerbiediging van de wetten van de natuur; deel uitmaken van een natuurlijke kringloop. Om dit te kunnen waarmaken is het nodig dat de mens zich niet slechts oppervlakkig of doelmatig, maar wezenlijk verbindt met hetgeen waarmee hij werkt: met de levende wereld van aarde, kosmos, plant en dier.

Rudolf Steiner over samenwerken in de economie
Men raakt werkelijk op een dwaalspoor wanneer men in het economisch leven handelt vanuit de inzichten van de enkeling! Alleen wanneer meerdere mensen, die in allerlei verschillende branches staan, zich associëren, kan een gemeenschappelijk oordeel ontstaan, dat een economische handelwijze tot gevolg heeft, die gezondmakend is voor het sociale leven. En wel, omdat de één weet heeft van dit, de ander van dat, en ieder op een gebied waar hij juist de behoeften van anderen heeft leren kennen. En zo vullen ze elkaar aan.
Wanneer men zich dit feit goed realiseert, dan ziet men de onontkoombare noodzaak ervan in, associaties in het leven te roepen.

Hans Hoogerdijk: Luisteren is verwelkomen
We zeggen vaak dat we, om écht te luisteren ‘open’ moeten zijn en ‘onbevooroordeeld’. Dat klinkt logisch, maar hoe doe je dat dan? Allereerst moeten we ons uiterlijk evenwicht, en daarmee vooral ons ego, opgeven. Daar vinden we ook de relatie tussen het evenwicht en het gehoor. Het debat, en ook een discussie, zijn er vaak op gericht om de ander uit evenwicht te brengen; te laten struikelen en dus om ruimte en terreinwinst te boeken en de eigen positie te verstevigen en letterlijk en figuurlijk het eigen standpunt te verdedigen als een vesting van het ego. Zeker in een conflict zoeken we in de woorden van de ander de eigen argumenten om te winnen. Maar open en onbevooroordeeld luisteren heeft niets te maken met discussie, posities, debatteren of conflicten. Om te luisteren maken we ons Ik, dat we hebben ontdekt in ons evenwicht, minder belangrijk dan het Ik van de ander. Ons ruimtelijk evenwicht geven we tijdelijk op en bieden de ander onze innerlijke ruimte; dat is de gastvrijheid van het pure luisterende vermogen. Maar zolang we in een gesprek overeind moeten zien te blijven, luisteren we niet maar zoeken we naar ons eigen houvast.

Arjen Nijeboer over de oorlog in Oekraïne
De prominentste criticus van de oostelijke NAVO-uitbreiding is wellicht de Amerikaanse invloedrijke politicoloog John Mearsheimer. Hij wijst er als ‘rechtse’ Realpolitiker op dat geen enkele grootmacht in de geschiedenis ooit akkoord is gegaan met de opmars van een vijandig bondgenootschap tot aan de eigen grenzen en voorspelde in 2014 reeds een Russische inval in Oekraïne. Amerika hanteert sinds 1823 de Monroe-doctrine: geheel Noord- en Zuid-Amerika worden beschouwd als Amerika’s achtertuin en bemoeienis van externe grootmachten hierin wordt niet getolereerd. Amerika zou nooit toestaan dat Rusland een militaire alliantie sluit met Canada en Mexico; in 1962 dreigde Amerika met een atoomaanval toen de Sovjet-Unie rakketten op Cuba wilde plaatsen.
Mearsheimer wees er in 2014 al op dat Rusland in de toekomst steeds zwakker zou worden, nu zelfs al te zwak om Oekraïne gemakkelijk in te nemen – en daarom geen bedreiging voor de Westerse veiligheid. Veel Amerikaanse strategische denkers dachten precies zo. George Kennan, de oervader van de Amerikaanse containment-politiek tijdens de Koude Oorlog, reageerde al in 1998 op de eerste NAVO-uitbreiding: “Ik denk dat dit het begin is van een nieuwe koude oorlog. Ik denk dat de Russen geleidelijk heel negatief zullen reageren en het zal hun beleid beïnvloeden. Ik denk dat het een tragische vergissing is. Er was geen enkele reden voor. Niemand bedreigde een ander. (…) Uiteraard komt er een negatieve reactie van Rusland en dan zullen de [NAVO-uitbreiders] zeggen van: zie je wel, we hebben altijd gezegd dat de Russen zo zijn – maar dat is verkeerd.”

Een interview met de initiatiefnemers van De Werfklas
“In een bovenbouw kun je bedrijfjes opzetten, daar kun je dingen maken voor een ander, dat kan je van een onderbouwer niet vragen. Die kan zijn palmpaasstok niet eens weggeven. Dat hoeven jonge kinderen ook niet. Maar voor bovenbouwers: er zal een fietsenwerkplaats komen en een timmerwerkplaats. Ze zullen natuurlijk ook dingen voor zichzelf doen, maar ze leren om dingen te maken die voor de buitenwereld zijn.
Onze wens is -het Werfgoed- de school op een boerderij met ambachtelijke werkplaatsen en woningen. Dan zien kinderen echte arbeids- en productieprocessen en mensen die dagelijks met hun basisbehoeften bezig zijn. En er zijn dieren. Voor deze wens hebben we een groter stuk land nodig, want een BD bedrijf heeft elf hectare nodig. Daarbij hebben we collega’s die zeggen: ‘ik wil niet dat mijn werk mijn werk is, ik wil dat mijn werk mijn leven is’, dus wonen op mijn werk.”

KLIK HIER om dit nummer  te bestellen

3 december, Zeist
Vrij, Gelijk, Samenleven
Inleiding en workshop door Damaris Matthijsen

Damaris is oprichtster van Economy Transformers, een beweging en school voor ondernemende mensen die een radicaal, liefdevol perspectief zoeken. Zij is transitiebegeleider in bedrijven, trainer, docent, spreker en ontwikkelaar van nieuwe structuren voor de Vrij-Gelijk-Samenleving.

Na de inleiding van Damaris doet zij met ons een oefening zodat je -voorbij woorden- kan ervaren en beleven waar Vrij, Gelijk en Samen over gaat. Reflectie op deze oefening helpt je om te ontdekken op welke manier jij je hier zelf toe verhoudt.

In haar recente boek ‘Vrij, Gelijk & Samen – wegwijzer naar een mens- en Aardewaardige samenleving’ beschrijft Damaris een heldere weg met praktische oefeningen om zelf stappen te zetten, zodat we ons ook echt Vrij, Gelijk, Samen voelen. Ook geeft ze aan hoe we met een nieuwe samenwerkingsvorm het ‘DeelGenootschap’ we onze weg kunnen terugvinden naar liefde en vertrouwen, creativiteit en heelheid.
De bijeenkomst wordt georganiseerd door de Kerngroep Sociale Driegeleding.

Opgave: is wenselijk en kan bij Els van Dongen: fiederels@ziggo.nl
Locatie: Rafaëlkerk, van Tetslaan 4, Zeist
Tijd: 13.00 – 17.00 uur
Entree: €20,- (gelieve contant en gepast meenemen)

Vanaf 14/15 oktober, Zutphen
De kern van de zaak: fundamenten voor een nieuwe samenleving
7 Weekeindbijeenkomsten over sociale driegeleding met John Hogervorst en gastdocenten. Tijdens elke bijeenkomst wordt gewerkt aan het ontwikkelen van een denken dat behulpzaam is om de samenleving te begrijpen én dat sociaal vruchtbaar ingezet kan worden. Dat gebeurt aan de hand van drie onderdelen:
I – gezamenlijke studie en gesprek: De kernpunten van het sociale vraagstuk van Rudolf Steiner (tussentijds voorbereiden noodzakelijk)
II – symptomatologie: inzicht vormen in historische en actuele ontwikkelingen
III – behandeling van 7 kernthema’s uit de sociale driegeleding (in de meeste gevallen behandeld door een gastdocent). Die thema’s zijn: het vrije geestesleven; de sociale hoofdwet; vernieuwing van de democratie; arbeid; geld – de organische geldkringloop; kapitaal; Europa tussen oost en west.
De cursus wordt begeleid door John Hogervorst; gastdocenten zijn Daniëlle Buijsman, Luuk Humblet, Arjen Nijeboer, Reinoud van Bemmelen en Harrie Salman.
Data:  In 2022: 14/15 oktober; 11/12 november; 16/17 december. In 2023: 13/14 januari; 10/11 februari; 10/11 maart; 14/15 april
Tijden: vrijdags van 16.00 tot 20.45 (soep in de pauze); zaterdags van 9.15 tot 15.45
Info/aanmelden: info@enkidoe.nl

16 oktober 2022, Rotterdam
De toekomst van de vrijheid
Symposium – ‘Een oproep tot vermenselijking van de samenleving’
Welke economisch politieke uitgangspunten kunnen het neoliberale kapitalisme omvormen en vervangen.
Met medewerking van Kees van der Pijl, Pieter Stuurman, Jan van Gils, Marc van Delft, Rembert Amons, Els van Dongen en Christine Mundschin.
Nadere informatie & aanmelden: info@antroposofierotterdam.nl
10.00 – 17.00u

22 oktober, Zoetermeer
Samenwerken: werken aan jezelf en met de ander
Brigitte van Bourgonje en John Hogervorst
Samenwerken, we doen het op veel plaatsen, in allerlei verbanden en op veel manieren. Eén ding is wel duidelijk: samenwerken gaat niet vanzelf. Dat is niet zo gek, want in het samenwerken kom je niet alleen ‘de ander’,  maar ook jezelf tegen…
Wil je ervaren wat je in het samenwerken tegenkomt? Wil je meer inzicht krijgen in wat in het samenwerken van belang is? Wil je actiever kunnen bijdragen aan een vruchtbare samenwerking? – Kom dan bij ons ervaringen, inzicht en inspiratie opdoen!
We werken in een ademende afwisseling van verschillende elementen, waaronder tekenoefeningen, Namencirkel, stem-klank-beweging, inleidingen en gesprek, stilteoefeningen.
Het doel van ons samenwerken in deze cursus is jou in staat te stellen inzicht te krijgen in wat bruikbaar is in een goede samenwerking en je te stimuleren tot een innerlijke beweging waarin jij positief kunt gaan bijdragen aan elke samenwerking waarvan je deel bent.
22 oktober, 4 en 19 november
11.00 -15.30 uur
Nadere informatie & opgeven: info@asmaraklank.nl  / T:  010-4209371

28 – 30 oktober, Emmen
Sociaal denken, voelen en willen: de rol van Europa tussen oostelijke en westelijke machtspolitiek
Seminar met Heidjer Reetz
Het seminar bestaat uit vier delen:
I: Werken aan de grondslagen van een geesteswetenschappelijke sociale wetenschap
II: De begrippen ras – volk – civilisatie
III: Beoordeling van de oorlog in Oekraïne
IV: Het staatsbegrip in oost, west en Europa; het ik-begrip
Het seminar vindt plaats op BD boederij ’t Leeuweriksveld.
Nadere informatie: info@driegeleding.nl

Vanaf 1 november (5 zoomsessies)
(zoom)Basiscursus sociale driegeleding
John Hogervorst
Sociale driegeleding is de kale term waarmee een samenleving wordt bedoeld die recht doet aan ieder mens. Die samenleving is geen werkelijkheid, maar leeft als een potentie die waargemaakt kan worden wanneer voldoende mensen zich daarvoor inzetten. In de Basiscursus gaan we die potentie aan het licht brengen. Dat kan ons de inspiratie geven om actief te werken aan een samenleving waarin ieder mens- zich in vrijheid kan ontwikkelen;- in gelijkheid kan meedoen aan het vormen van wetten en regels, rechten en plichten;- in broeder (zuster)schap kan samenwerken aan het scheppen en verdelen van welvaart. Want dat is de samenleving die in potentie en als kiem leeft, en door ons waar gemaakt kan worden.
Thema’s die aan bod komen: vrijheid, gelijkheid en broederschap op hun eigen plaats / werk (arbeid) als brug tussen individu en gemeenschap / de aarde (grond) is niet te koop (en de geest ook niet) / we maken de economie gezond / de geldkringloop: wat je (niet) met geld kunt doen.
1, 8, 15, 22 en 29 november
20:00 – 21:45 uur
Normaal tarief: € 80,00 / voor Driegonaallezers: € 65,00
Info/aanmelden: info@driegonaal.nl

Vrijdag 4 november, Leiden
Een solide fundament voor een menswaardige samenleving
John Hogervorst
Nu we overvallen lijken te worden door de ene na de andere crisis, rijst de vraag op welke fundament we kunnen staan bij het zoeken naar oplossingen.
De verschillende acute problemen – bijvoorbeeld de klimaatcrisis, de verdeling van welvaart, energie- en grondstoffenschaarste, bedreiging van grondrechten en de individuele vrijheid – hangen welbeschouwd allemaal met elkaar samen.
Zij vragen niet om een ‘haalbare’, opportunistische of cosmetische oplossing, maar om het ontdekken van een solide fundament waarop een samenleving gebouwd kan worden die in alle opzichten recht doet aan de mens.
Dit fundament kan gevonden worden door vrijheid, gelijkheid en broederschap elk in hun eigen gebied in de samenleving leidend te laten zijn.
In de vorm van inleidingen en gesprek gaan we deze middag samen ‘graven’ om te zien of we dit fundament kunnen blootleggen.
13.30-16.30
Info/aanmelden: www.zonneboom.nl

In dit nummer onder meer:
– Kies je eigen rechter (John Hogervorst)
– Op weg naar een vrij geestesleven (Peter Schilinski)
– Het internationale karakter van de driegeleding (Rudolf Steiner)
– Gezondheidsdictatuur in China (Vincent van Vliet)
– Niet delen maar verdelen, een interview met Arjan Verschuur

“In het vrije geestesleven, dat is eenvoudig te zien, kiezen we voor onze kinderen een school, of voor de zorg om onze gezondheid een arts, op basis van vertrouwen dat we in die school of in die arts hebben. Die keuze bepalen we op grond van wat we over die school of arts weten, om de pedagogische of medische visie van waaruit gewerkt wordt, om de kwaliteit van het onderwijs of de medische zorg. – Langs een zelfde weg zouden we ook ‘onze rechter’ kunnen kiezen.
Aan wiens oordeel zou u de zaak die tegen u wordt aangespannen willen voorleggen; in wiens oordeel heeft u vertrouwen?” (John Hogervorst)

“Vandaag is er de hoop, dat steeds meer mensen, niet van uit één of andere theorie, maar vanuit hun ervaring begrijpen, dat juist deze vrijheid, die de leiders voorstaan en waarvoor zij zeggen te strijden, precies door dezelfde leiders met de meest verschrikkelijke middelen onderdrukt wordt. Vanuit het groeiende besef van het onderdrukken van de vrijheid, ontstaat de hoop dat steeds meer mensen op de wereld daadwerkelijk dat willen wat overal onderdrukt wordt: de vrije, niet door de staat of economie gecontroleerde opvoeding, werkelijk vrije informatie in van de staat en de economie onafhankelijke massamedia, een veelomvattende verduidelijking van de oorzaken van onze catastrofale situatie en een net zo omvattende en vrije opheldering over de wegen ­­- ­­­die ons uit de chaos kunnen leiden.” (Peter Schilinski)

“… als er aan Steiner gevraagd wordt: wat betekent dat dan praktisch? – dan geeft hij daar geen antwoord op, dat is prachtig! Hij zegt feitelijk: als je het begrijpt dan zul je weten wat je er in jouw situatie mee kan doen. Wat we hier onderweg geleerd hebben is dat als we een vraag stellen, dat er dan ook een antwoord kan komen. En we weten nu wat voor soort vragen we te stellen hebben, waardoor er gaandeweg antwoorden komen. Elke keer als ons een antwoord of inzicht binnenvalt, dan hebben we daarnaar te handelen. Een jaar of acht geleden kregen we het inzicht: we moeten de grond uit privébezit halen, terwijl ik pas sinds een half jaar iets weet over het probleem van grondeigendom. Daar had ik me nooit in verdiept. Toch wisten we het intuïtief. Later komt er dan begrip bij.” (uit het interview met Arjan Verschuur)

In de aanloop naar dit nummer stuitten we op complicaties van verschillende aard. Laverend tussen deze complicaties besloten we van de nood een deugd te maken, lees: van een te laat verschijnend nummer een dubbelnummer te maken en daarmee toch nog weer ‘op tijd’ te zijn. Dat was een mooi plan. Alleen waren daarmee nog niet alle complicaties uit de lucht. – Hoe dan ook, voor u ligt een dubbelnummer met een inhoud die rijk geschakeerd is: van uitermate ernstig tot bijzonder hoopgevend.
Daarin kunnen we ook een karakteristiek van onze tijd zien. De problemen nemen niet alleen in ernst toe, maar stapelen zich ook aaneen tot een muur die de doorgang naar de toekomst belemmert. Tegelijkertijd: er is ook van alles gaande dat hoop kan bieden. Het hoopvolle is klein, vol kiemkracht, nog kwetsbaar. Het ernstig-zware is groot, levenloos, massief.

Bestuurders, politici, opiniemakers, ceo’s hebben met elkaar gemeen dat zij verantwoordelijkheid naar zich toe trekken. Zij menen geschikt te zijn om die verantwoordelijkheid te dragen, of dragen die verantwoordelijkheid om andere redenen, bijvoorbeeld omdat verantwoordelijkheid ook dienstbaar kan worden gemaakt aan eigenbelang. – De verantwoordelijkheid die zij, terecht of niet, dragen is feitelijk de verantwoordelijkheid die zij anderen hebben ontnomen. Maar ja, die anderen – dat zijn wij – hebben daar kennelijk geen overwegende problemen mee gehad.

Om het hoopvolle een kans te geven zich te vervullen, kunnen we niet meer berusten in een situatie waarin we onze verantwoordelijkheid slechts deels kunnen invullen.

De ‘verantwoordelijken’ hebben geen andere instrumenten om de huidige problemen op te lossen dan die, waarmee die problemen geschapen zijn. Hun algoritmes bevatten niks anders dan de statistiek van het verleden. Al het gereken leert ons niets over het leven. De bestrijding van de ziekte brengt nog geen gezondheid. Hun denken is gesloten voor de toekomst.

Sociale driegeleding is ook ‘het zelfbeschikkingsrecht van de vrije mens’. Wie zich tot vrijheid ontwikkelt, verbindt zich met de hoop die toekomstkracht in zich draagt. Waar vrijheid zich verwerkelijkt, zal de levenloze muur die de toekomst weg houdt, als droog gruis verkruimelen. (jh)

Wie de sociale driegeleding voldoende begrijpt, zal in de dagelijkse werkelijkheid van zijn leven de aanknopingspunten vinden om concreet met de driegeleding aan de slag te gaan, zo zegt Rudolf Steiner in De kernpunten. Wat Steiner hiermee zegt, kan al naar gelang degene die zich probeert te bedenken wat hij bedoelt, een hindernis of een aanmoediging zijn.
Een hindernis voor degene die de driegeleding net tegengekomen is, die de hele wereld wil veranderen – maar niet weet waar en hoe te beginnen. Een aanmoediging voor degene die misschien nog niet weet, maar wel vermoedt wat de enorme betekenis van de driegeleding is, en die begrijpt dat er een serieuze inspanning voor nodig is om je daarmee te verbinden.

In de komende maanden zijn er weer verschillende mogelijkheden om dieper de driegeleding in te duiken.

Zo vindt er van 15 tot en met 17 juli opnieuw een seminar plaats met Heidjer Reetz, uit Duitsland, die al langere tijd een of twee maal per jaar te gast is op boerderij ’t Leeuweriksveld in de omgeving van Emmen. Dan wordt er serieus begripsmatig gewerkt. Kernbegrippen uit de driegeleding en de sociale ontwikkeling van de mensheid worden grondig belicht en in verbinding gebracht met hedendaagse vraagstukken. Al die hedendaagse vraagstukken kennen een diepere laag en kunnen pas vruchtbaar worden aangepakt wanneer dat gebeurt vanuit een dieper inzicht. Het hoofdthema zal deze keer zijn: de rol van Europa tussen oostelijke en westelijke machtspolitiek.
Nadere informatie: wenkkamphuis@gmail.com

Een week later, ’t Leeuweriksveld vormt de komende zomer een brandpunt van driegeledingsactiviteit, van 24 tot en met 28 juli vindt op dezelfde locatie een bijeenkomst plaats waarin Steiners ‘economische cursus’ centraal staat. Precies 100 jaar geleden, op 24 juli 1922, startte Rudolf Steiner deze cursus, die bestond uit 14 voordrachten en 6 vraag- en antwoordbijeenkomsten.  Deze cursus in 1922 vormde in zekere zin het slotakkoord van Rudolf Steiners expliciete werken voor de sociale driegeleding. – Nu, 100 jaar later, valt er veel voor te zeggen dat dit slotakkoord van destijds misschien wel het aanknopingspunt is voor een hernieuwde inzet voor de sociale driegeleding die, getuige de actualiteit, van urgenter belang is dan ooit tevoren. Tijdens de bijeenkomst in Emmen, die wordt begeleid door John Hogervorst, Luuk Humblet en Wouter Kamphuis, komen de 14 voordrachten elk in één sessie aan bod.
Nadere informatie: info@driegonaal.nl

En dan, na de zomer, gaat, vanaf 26 september, in Leiden de vijfde jaargang van de Werkplaats voor de Toekomst van start. Een langer scholingstraject in de sociale driegeleding, eenmaal per twee weken een dagdeel van september tot in mei 2023. Uit de folder: “In de ernstige omstandigheden die in onze tijd heersen, is het meer dan ooit van belang dat wij in onszelf een basis vormen om tot gegronde sociale oordelen te komen, en een innerlijke bron aanboren die ons de weg wijst naar een menswaardige toekomst.
In deze stevige cursus wordt gewerkt aan het begrijpen en doorzien van de gebeurtenissen en ontwikkelingen in onze tijd; het inzicht in het gezond maken van het sociale leven en de samenleving op basis van de sociale driegeleding; het bouwen aan vertrouwen, moed en de wilskracht om actief bij te dragen aan een betere wereld.”
Een belangrijk deel van de cursus bestaat uit een grondige studie van De kernpunten van het sociale vraagstuk. Daarnaast komen alle belangrijke deelthema’s van de driegeleding aan bod, ook in hun verbinding met actuele ontwikkelingen en vraagstukken. De cursus wordt begeleid door John Hogervorst, daarnaast zijn er gastlessen van Reinoud van Bemmelen, Daniëlle Buijsman, Luuk Humblet, Wouter Kamphuis en Harrie Salman.
Nadere informatie: info@zonneboom.nl

Of het gaat om de energietransitie, internationale spanningen, grondstoffencrisis, woningnood, toenemende armoede en ongelijkheid, aantasting van grondrechten, al dan niet geheime plannen van invloedrijke kringen: in de sociale driegeleding ligt de enige gezonde richting besloten om al deze en andere actuele vraagstukken op een vruchtbare manier aan te kunnen gaan.

Breng de driegeleding de wereld in, om te beginnen in uw bewustzijn. Vandaar uit kan het verder gaan!
Laat u inspireren en neem nu een abonnement op Driegonaal. Dank ondersteuning van de Arnaud Joannes Stichting kunnen we u deze aanbieding doen:

u betaalt één jaargang  – en ontvangt er twee!
(abonnementstarieven naar eigen inzicht te hanteren:
€ 18,00 (minimumtarief);
€ 30,00 (normaal tarief);
€ 45,00 (steuntarief).
Een jaargang bestaat uit 6 nummers.
Nadere informatie & opgeven: info@driegonaal.nl