Weer een dubbeldik nummer. Laat u niet ontmoedigen door de omvang en ook niet door de ernst van de inhoud. Uit de ernst van de tijd kan veel positiefs tot bloei komen. Die ernst laat ons immers zien wat nodig is – en dat wat nodig is, is hartverwarmend.

In dit nummer:
14 Leidt ons denken tot strijd of tot verbinding? ‘Strijd om het bestaan’ of ‘wederzijds hulpbetoon’? Darwin? Kropotkin? Steiner? Over liefde, broederschap, oorlog en vrede.
26 In de economie geldt: associëren werkt beter dan concurreren. Ook hier is het de vraag: tegenstelling of verbinding? Associatieve economie is geen utopie.
31 Een cruciaal vraagstuk: grond als privébezit is een hindernis om tot die verbinding te komen. Velen zien het al; anderen nog niet.
36 Hier wordt de grond onverkoopbaar gemaakt, in vijf stappen: Hof van Moeder Aarde.
44 De grenzen opzoeken. Kan een school de ruimte veroveren om in vrijheid te werken én gesubsidieerd zijn? Het Vrije Leerkrachten College Auryn in Zutphen probeert het!
54 Nog maar eens terug naar de basis: onderwijs en driegeleding.
59 En over het tegendeel: Philip Bakker schreef een boek over ontwikkelingen die de vrijheid van onderwijs bedreigen… – Harrie Salman bespreekt het.

De Caleidoscoop is gevuld met armoedig denken en voelen; een ‘rave’ in Plato’s grot; verkommerende menselijke kwaliteiten; maar ook de afscheidsrede van Dieter Brüll en aandacht voor een nieuw boek van Arjen Nijeboer.

Een dubbelnummer met véél inhoud: korte en lange artikelen in een breed inhoudelijk scala.
Wat gaat u zoal in dit nummer tegenkomen? Een greep uit de inhoud:

14 In de jaren dat Rudolf Steiner zich inzette voor de sociale driegeleding, creëerde Nestor Machno in het door oorlog verscheurde Oekraïne een Vrije Zone – ruimte voor vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Een ‘anarchistisch experiment’ op grote schaal.

20 Oorlog en andere rampspoed komen niet uit de lucht vallen. De geesten moeten er ook rijp voor zijn. Creatieve en geslepen types helpen daar een handje aan mee. ‘Scenario-planning’ is hun specialiteit.

32 Is het reden voor een feestje – 100 jaar Vrije School in Nederland? Een welgemeende raad: nodig Driegonaal nooit uit voor een feestje.

46 Bob de Wit wil de vrije, actieve, initiatiefrijke burger centraal stellen in een antwoord op de invloed van het grote bedrijfsleven en de technologie. En de democratie moet ook uitgedeukt worden. – Een soort driegeleding?

50 Toch nog een feestje in Driegonaal… Het bedrijf van David Wertheim Aymes is een grote speler op de markt voor cement- en betonproducten in zijn land. Een driegeleder in Zuid-Afrika!

54 De Tuinen van Kraaybeekerhof: zoveel mogelijk mensen voeden. Toekomst laten groeien op een bodem vol verleden. Dave Hardy en Jasper Sinoo zijn goed bezig!

En over het scheppen van een AI-monster; over antroposofie & sociale driegeleding in Oekraïne; een futloos en voorspelbaar toneelstuk; een lifestyle-advies en andere zaken leest u in de eerste pagina’s tot en met p13.

KLIK HIER om dit nummer te bestellen

Met in dit nummer onder meer:

Anne van Ginkel; uit het interview met Frank Dekker:
Hoe werkt de driegeleding in jouw bedrijf?
“In alles, het is de manier van leven. Het heeft te maken met zorg voor mijn medemens, ik ben een zorgzaam type. Wij gaan zorgvuldig met de aarde om, zo leven wij. Ik vind dat mensen eerlijk betaald moeten worden. Bij de sociale werkplaats moet je eerlijk met de werkers omgaan, zodat ze een houvast krijgen in de maatschappij, want het is belangrijk werk dat ze doen. En op het punt van bezit: ik hoef geen bezit. Ik hoef geen huis, ik wil gewoon wonen. Ik hoef geen bedrijf, ik wil gewoon werken. Die uitstraling wil ik ook hebben. We moeten zorgen dat we eilandjes creëren in de wereld, waar het goed is en waar we elkaar kunnen vertrouwen.
De driegeleding moet je gewoon leven.”

John Hogervorst
Geld in het drieledige sociale organisme
“In de economie wordt op twee manieren waarde geschapen: doordat de mens door middel van zijn arbeid de natuur bewerkt (mijnbouw, landbouw, …), en doordat het menselijke vernuft, de menselijke geest, de arbeid organiseert en daarmee productiever maakt (verbetering van arbeidsprocessen, toepassing van technologie, …). De geschapen waarde drukt zich uit in geld en naarmate de productiviteit van de economie stijgt neemt de waarde (in geld) die beschikbaar is voor het werken buiten de economie toe.
Het is de taak van het rechtsleven om te waarborgen dat deze waarde ook daadwerkelijk als inkomen naar de mensen die buiten de economie werkzaam zijn stroomt. Let wel: het is niet de taak van het rechtsleven die waarde te verdelen (toe te wijzen), maar om ervoor te zorgen dat die waarde naar het geestesleven stroomt. – In de huidige praktijk zien we dat een aanzienlijk deel van deze waarde een andere bestemming krijgt en stroomt naar degenen die, op grond van het eigendomsrecht, over grond en kapitaal beschikken.
Deze toe-eigening is een inbreuk op het gemeenschappelijk belang en een aantasting van de ontwikkeling die een vrij en vruchtbaar geestesleven op gang zou kunnen brengen. Hier ligt de reden voor het feit – zoals we in onze tijd indringend kunnen beleven – dat we ‘niet klaar zijn voor de toekomst’ en worstelen met de problemen die in het recente verleden veroorzaakt zijn. Het geestesleven is in onze tijd als een patiënt die in coma wordt gehouden en wordt behandeld door dokter Staat, die de patiënt aan het bed gekluisterd heeft, en dokter Economie, die de patiënt buiten bewustzijn houdt. (Rond de koffieautomaat van het ziekenhuis wordt vernomen dat dokter Staat en dokter Economie ook het bed met elkaar delen).”

Luuk Humblet
De Tempelridders en het bankwezen
“De handel tussen Europa en de oriënt kon immers in de praktijk niet tot bloei komen zonder een goed functionerend geldtransactiesysteem, oftewel een bankwezen. Wie een handelskaravaan wilde uitrusten om specerijen en damast uit de oriënt te halen, moest het natuurlijk niet in zijn hoofd halen om het daartoe nodige goud als betaalmiddel op de heenreis mee te nemen; hij zou er nimmer Palestina mee bereiken. Nu lieten hun kloosterburchten de Tempelridders toe aan schatbewaring te doen. Een koopman kon dus zijn klinkende munt bij één van de Europese ordehuizen van de Tempelieren deponeren tegen ontvangst van een promesse die hij bij een ordehuis in Palestina weer tegen goud of zilver in kon ruilen. Bovendien verstrekten de Tempelridders aanzienlijke leningen, ook aan vorsten.

De Tempelorde werd de rijkste organisatie in Europa, maar zonder dat de ordeleden, zelfs de hoogste leiders, ook maar iets bezaten (een Tempelier mocht zelfs geen geld bij zich dragen). Alle geldtransacties van de Tempelieren gebeurden dan ook de facto op volstrekt onbaatzuchtige wijze. Zij gebruikten het geld niet om te heersen, maar om anderen dienstbaar te zijn. Met andere woorden: de Tempelieren creëerden een altruïstisch financieel wezen, geld zonder macht!”

– Boekbespreking
Ronald Meester / Wetenschap als nieuwe religie
“Als álles wetenschappelijk aangetoond moet worden, is wijsheid ver te zoeken”

Landbouw is géén industrie
Waar landbouw desondanks als ‘industrie’ wordt bedreven… wordt voorbij gegaan aan wat de landbouw zélf vergt (en aan wat het echte boerenverstand zegt): zorg voor bodem, plant en dier; eerbiediging van de wetten van de natuur; deel uitmaken van een natuurlijke kringloop. Om dit te kunnen waarmaken is het nodig dat de mens zich niet slechts oppervlakkig of doelmatig, maar wezenlijk verbindt met hetgeen waarmee hij werkt: met de levende wereld van aarde, kosmos, plant en dier.

Rudolf Steiner over samenwerken in de economie
Men raakt werkelijk op een dwaalspoor wanneer men in het economisch leven handelt vanuit de inzichten van de enkeling! Alleen wanneer meerdere mensen, die in allerlei verschillende branches staan, zich associëren, kan een gemeenschappelijk oordeel ontstaan, dat een economische handelwijze tot gevolg heeft, die gezondmakend is voor het sociale leven. En wel, omdat de één weet heeft van dit, de ander van dat, en ieder op een gebied waar hij juist de behoeften van anderen heeft leren kennen. En zo vullen ze elkaar aan.
Wanneer men zich dit feit goed realiseert, dan ziet men de onontkoombare noodzaak ervan in, associaties in het leven te roepen.

Hans Hoogerdijk: Luisteren is verwelkomen
We zeggen vaak dat we, om écht te luisteren ‘open’ moeten zijn en ‘onbevooroordeeld’. Dat klinkt logisch, maar hoe doe je dat dan? Allereerst moeten we ons uiterlijk evenwicht, en daarmee vooral ons ego, opgeven. Daar vinden we ook de relatie tussen het evenwicht en het gehoor. Het debat, en ook een discussie, zijn er vaak op gericht om de ander uit evenwicht te brengen; te laten struikelen en dus om ruimte en terreinwinst te boeken en de eigen positie te verstevigen en letterlijk en figuurlijk het eigen standpunt te verdedigen als een vesting van het ego. Zeker in een conflict zoeken we in de woorden van de ander de eigen argumenten om te winnen. Maar open en onbevooroordeeld luisteren heeft niets te maken met discussie, posities, debatteren of conflicten. Om te luisteren maken we ons Ik, dat we hebben ontdekt in ons evenwicht, minder belangrijk dan het Ik van de ander. Ons ruimtelijk evenwicht geven we tijdelijk op en bieden de ander onze innerlijke ruimte; dat is de gastvrijheid van het pure luisterende vermogen. Maar zolang we in een gesprek overeind moeten zien te blijven, luisteren we niet maar zoeken we naar ons eigen houvast.

Arjen Nijeboer over de oorlog in Oekraïne
De prominentste criticus van de oostelijke NAVO-uitbreiding is wellicht de Amerikaanse invloedrijke politicoloog John Mearsheimer. Hij wijst er als ‘rechtse’ Realpolitiker op dat geen enkele grootmacht in de geschiedenis ooit akkoord is gegaan met de opmars van een vijandig bondgenootschap tot aan de eigen grenzen en voorspelde in 2014 reeds een Russische inval in Oekraïne. Amerika hanteert sinds 1823 de Monroe-doctrine: geheel Noord- en Zuid-Amerika worden beschouwd als Amerika’s achtertuin en bemoeienis van externe grootmachten hierin wordt niet getolereerd. Amerika zou nooit toestaan dat Rusland een militaire alliantie sluit met Canada en Mexico; in 1962 dreigde Amerika met een atoomaanval toen de Sovjet-Unie rakketten op Cuba wilde plaatsen.
Mearsheimer wees er in 2014 al op dat Rusland in de toekomst steeds zwakker zou worden, nu zelfs al te zwak om Oekraïne gemakkelijk in te nemen – en daarom geen bedreiging voor de Westerse veiligheid. Veel Amerikaanse strategische denkers dachten precies zo. George Kennan, de oervader van de Amerikaanse containment-politiek tijdens de Koude Oorlog, reageerde al in 1998 op de eerste NAVO-uitbreiding: “Ik denk dat dit het begin is van een nieuwe koude oorlog. Ik denk dat de Russen geleidelijk heel negatief zullen reageren en het zal hun beleid beïnvloeden. Ik denk dat het een tragische vergissing is. Er was geen enkele reden voor. Niemand bedreigde een ander. (…) Uiteraard komt er een negatieve reactie van Rusland en dan zullen de [NAVO-uitbreiders] zeggen van: zie je wel, we hebben altijd gezegd dat de Russen zo zijn – maar dat is verkeerd.”

Een interview met de initiatiefnemers van De Werfklas
“In een bovenbouw kun je bedrijfjes opzetten, daar kun je dingen maken voor een ander, dat kan je van een onderbouwer niet vragen. Die kan zijn palmpaasstok niet eens weggeven. Dat hoeven jonge kinderen ook niet. Maar voor bovenbouwers: er zal een fietsenwerkplaats komen en een timmerwerkplaats. Ze zullen natuurlijk ook dingen voor zichzelf doen, maar ze leren om dingen te maken die voor de buitenwereld zijn.
Onze wens is -het Werfgoed- de school op een boerderij met ambachtelijke werkplaatsen en woningen. Dan zien kinderen echte arbeids- en productieprocessen en mensen die dagelijks met hun basisbehoeften bezig zijn. En er zijn dieren. Voor deze wens hebben we een groter stuk land nodig, want een BD bedrijf heeft elf hectare nodig. Daarbij hebben we collega’s die zeggen: ‘ik wil niet dat mijn werk mijn werk is, ik wil dat mijn werk mijn leven is’, dus wonen op mijn werk.”

KLIK HIER om dit nummer  te bestellen

In dit nummer onder meer:
– Kies je eigen rechter (John Hogervorst)
– Op weg naar een vrij geestesleven (Peter Schilinski)
– Het internationale karakter van de driegeleding (Rudolf Steiner)
– Gezondheidsdictatuur in China (Vincent van Vliet)
– Niet delen maar verdelen, een interview met Arjan Verschuur

“In het vrije geestesleven, dat is eenvoudig te zien, kiezen we voor onze kinderen een school, of voor de zorg om onze gezondheid een arts, op basis van vertrouwen dat we in die school of in die arts hebben. Die keuze bepalen we op grond van wat we over die school of arts weten, om de pedagogische of medische visie van waaruit gewerkt wordt, om de kwaliteit van het onderwijs of de medische zorg. – Langs een zelfde weg zouden we ook ‘onze rechter’ kunnen kiezen.
Aan wiens oordeel zou u de zaak die tegen u wordt aangespannen willen voorleggen; in wiens oordeel heeft u vertrouwen?” (John Hogervorst)

“Vandaag is er de hoop, dat steeds meer mensen, niet van uit één of andere theorie, maar vanuit hun ervaring begrijpen, dat juist deze vrijheid, die de leiders voorstaan en waarvoor zij zeggen te strijden, precies door dezelfde leiders met de meest verschrikkelijke middelen onderdrukt wordt. Vanuit het groeiende besef van het onderdrukken van de vrijheid, ontstaat de hoop dat steeds meer mensen op de wereld daadwerkelijk dat willen wat overal onderdrukt wordt: de vrije, niet door de staat of economie gecontroleerde opvoeding, werkelijk vrije informatie in van de staat en de economie onafhankelijke massamedia, een veelomvattende verduidelijking van de oorzaken van onze catastrofale situatie en een net zo omvattende en vrije opheldering over de wegen ­­- ­­­die ons uit de chaos kunnen leiden.” (Peter Schilinski)

“… als er aan Steiner gevraagd wordt: wat betekent dat dan praktisch? – dan geeft hij daar geen antwoord op, dat is prachtig! Hij zegt feitelijk: als je het begrijpt dan zul je weten wat je er in jouw situatie mee kan doen. Wat we hier onderweg geleerd hebben is dat als we een vraag stellen, dat er dan ook een antwoord kan komen. En we weten nu wat voor soort vragen we te stellen hebben, waardoor er gaandeweg antwoorden komen. Elke keer als ons een antwoord of inzicht binnenvalt, dan hebben we daarnaar te handelen. Een jaar of acht geleden kregen we het inzicht: we moeten de grond uit privébezit halen, terwijl ik pas sinds een half jaar iets weet over het probleem van grondeigendom. Daar had ik me nooit in verdiept. Toch wisten we het intuïtief. Later komt er dan begrip bij.” (uit het interview met Arjan Verschuur)